Rola adaptacji a ułatwienie startu rodzicom i dzieciom

Z odrobiną sukcesu, zachęty, zaufania
W środowisku sprzyjającym pracy
Dziecko może dotrzeć do krańców świata
Celestyn Freinet

 

Przedszkole to pierwsze ważne ogniwo w procesie edukacji. Trzylatek przekraczając po raz pierwszy próg placówki przedszkolnej rozpoczyna nowy etap w swoim rozwoju.
Moment ten należy do najbardziej trudnych i znaczących w jego życiu. Nowe środowisko jakie otacza dziecko, które przekracza próg placówki przedszkolnej po raz pierwszy przysparza mu wiele trosk i trudności.
Może powodować poczucie zagubienia, wywołać negatywne emocje. Aby złagodzić dyskomfort rozstania, zmniejszyć do minimum negatywne emocje dzieci wynikające z nowej nieznanej im sytuacji należy podjąć działania zmierzające do szybkiej, łagodnej adaptacji. Adaptacji – rozumianej jako zmiany w funkcjonowaniu dziecka, w celu przystosowania do nowego środowiska.

Przedszkole nie zastąpi rodziców, nie zdejmie z nich odpowiedzialności za rozwój i wychowanie, ale może i powinno wspomagać ich w razie potrzeby, doradzać, kompensować braki.
Wynika stąd konieczność uzgodnienia wspólnych celów, zasad postępowania, określenia wspólnych oddziaływań. Wzbudzenia w rodzicach poczucia przynależności do wspólnoty przedszkolnej. Czynne włączenie się w ten proces najbliższych tj. rodziców, opiekunów dziecka w znacznym stopniu ułatwi 3- latkom nawiązanie kontaktu z nauczycielem, rówieśnikami, personelem przedszkola w warunkach komfortu psychicznego.
Program adaptacji nie gwarantuje dobrej adaptacji dziecka do przedszkola, ale znacznie ją przyspiesza i ułatwia.

Cele programu wstępnej adaptacji:

• ułatwienie nowoprzyjętym do przedszkola dzieciom, startu przedszkolnego poprzez wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka w aspekcie społecznym, zgodnie z jego możliwościami rozwojowymi.
• wspomaganie dziecka w procesie przystosowania do życia w warunkach przedszkolnych, zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa w nowym środowisku.
• uświadomienie rodzicom, że ich współdziałanie z pracownikami przedszkola to warunek udanej adaptacji dziecka.
• ujednolicenie oddziaływań wychowawczych domu – przedszkola.
• nawiązanie relacji rodzic – nauczyciel ułatwiającej dalszą współpracę
• umożliwienie rodzicom obserwacji zachowań swojego dziecka na tle grupy rówieśniczej.
• ukazanie dziecku i jego rodzicom, że pobyt w przedszkolu daje możliwość zdobywania wiedzy, umiejętności i nowych doświadczeń.
• integracja rodziców między sobą.
• przygotowanie rodziców do udzielania dziecku wsparcia psychicznego i pomocy w procesie przystosowania.
• poznanie oczekiwań rodziców w stosunku do przedszkola.

• obniżenie lęku dzieci przed rozstaniem z rodzicami, a także obniżenie lęku rodziców związanego z koniecznością oddania dziecka pod opiekę personelu przedszkola,
• skrócenie czasu adaptacji dziecka do przedszkola,
• integracja ze środowiskiem przedszkolnym,
• uświadomienie rodzicom potrzeb emocjonalnych dziecka,
• nawiązanie więzi emocjonalnej między dzieckiem a innymi nauczycielami i
• innymi dziećmi.

Zadania przedszkola podczas realizacji programu adaptacji:

• nawiązanie współpracy z rodziną w celu włączenia jej w przygotowanie dziecka do roli przedszkolaka;
• ułatwienie dzieciom i rodzicom przekroczenia progu dom - przedszkole;
• zapewnienie opieki i wspomaganie rozwoju w atmosferze akceptacji i bezpieczeństwa;
• uczenie sposobów radzenia sobie z własnymi emocjami, właściwego reagowania na przejawy emocji innych oraz kontrolowanie własnych zachowań; pomoc w budowaniu własnego "Ja" i zaspakajaniu poczucia bezpieczeństwa;
• uczenie dzieci nawiązywania bliskiego i serdecznego kontaktu z innymi;
• wdrażanie do samodzielności dziecka w czynnościach samoobsługowych;
• uświadomienie rodzicom potrzeb emocjonalnych dzieci;
• wzmacnianie dorosłych w roli rodziców;
• integracja rodziców między sobą.

Oczekiwania po realizacji programu adaptacji dziecka do przedszkola:

• bezstresowo, spokojnie rozstaje się z rodzicami, opiekunami;
• uczestniczy w życiu grupy, tylko sporadycznie wspomina rodziców;
• ma koleżanki i kolegów, z którymi lubi się bawić;
• ma zaufanie do nauczycieli i pracowników przedszkola;
• czuje się bezpiecznie, miło, radośnie spędza czas w przedszkolu;
• wie, że może zwrócić się do wszystkich o pomoc;
• zna podstawowe zasady współżycia w grupie;
• wie, że pobyt w przedszkolu jest czasowy i kończy się powrotem do domu;
• zna zasadę zakazu samodzielnego oddalania się od grupy;
• rozumie, że musi zachować się tak by było bezpieczne i inni w jego otoczeniu również byli i czuli się bezpiecznie;
• rodzic ma poczucie bezpieczeństwa i właściwej opieki nad dzieckiem;
• wspiera dziecko w procesie przystosowania się do nowego środowiska;
• kształtuje u dziecka pozytywny obraz przedszkola;
• wdraża dziecko do samodzielności w czynnościach samoobsługowych;
• rodzic współpracuje z przedszkolem, zna cele, zadania przedszkola.

Dziecko dojrzało do przedszkola gdy:

• dobrze znosi nieobecność rodziców / zostaje pod opieką innych członków rodziny lub znajomych osób/;
• z własnej inicjatywy oddala się od mamy, nie trzyma się jej kurczowo;
• potrafi wykonywać proste czynności samoobsługowe w zakresie :

• komunikowania potrzeb fizjologicznych,
• umiejętności korzystania z papieru toaletowego,
• umiejętności mycia rąk mydłem, wytarcia w ręcznik,
• umiejętności samodzielnego jedzenia/ posługiwania się łyżką / a także gryzienia/,
• samodzielnego ubierania i rozbierania się dziecka/ przynajmniej podejmowania prób/.

Jak przygotować dziecko do pobytu w przedszkolu?

Sposoby przygotowania dziecka - im więcej ich będzie wykorzystanych tym lepiej:

• zapoznanie z przedszkolem - oglądanie sal, ogrodu przedszkolnego, zabawek, krótki kontakt z przyszłym nauczycielem i dziećmi, omówienie planu dnia i przedszkolnych zwyczajów;
• rozmowy o przedszkolu ze znajomym dzieckiem, które lubi chodzić do przedszkola;
• czytanie opowiadań, których bohaterowie chodzą do przedszkola;
• opowieści rodziców jak to było, gdy oni chodzili do przedszkola;
• uświadomienie dziecku zalet przedszkola - wielu nowych kolegów do zabawy, dużo zabawek i zabaw, które zna nauczycielka, poznanie nowych piosenek i wierszyków;
• wspólne z dzieckiem kupowanie kapci i worka, potrzebnych przyszłemu przedszkolaków;
• ćwiczenie z dzieckiem czynności samoobsługowej – ubierania się, jedzenia, samodzielności podczas czynności higienicznych;
• uczestniczenie w zebraniu rodziców dzieci nowo przyjętych do przedszkola, nawiązanie kontaktów z rodzicami dzieci podczas dni adaptacyjnych.

Dziecko powinno być przygotowywane stopniowo do roli przedszkolaka, nie róbmy wszystkiego na raz. Rozciągnijmy ten proces w czasie, aby mogło oswoić się z myślą o tym, że pójdzie do przedszkola. Rodzic nie może przebyć drogi rozwojowej za dziecko. Ono samo musi pokonywać kolejne etapy, a dorosły tylko je wspierać i wspomagać.

O czym Rodzice powinni pamiętać, aby ich działania były skuteczne i stymulujące:

• Cieszyć się i wykazywać zadowolenie z każdego przejawu samodzielności dziecka:
  • nie możemy ciągle poprawiać, strofować, że jest nie tak,
  • nadmiernie koordynować dziecięce czynności, gdyż grozi to wyuczeniem bezradności.
• Zachować cierpliwość:
  • trzeba pochwalić dziecko za wysiłek,
  • zachęcać do wykonywania czynności, aż się uda dziecku ją wykonać.
• Być systematycznym i konsekwentnym:
  • pomoże to między innymi w przekształceniu czynności samoobsługowych w nawyki,
  • dorosły powinien ciągle pilnować, przypominać i chwalić, gdy dziecko samo zechce zadbać o siebie.
• Nie przeciągać pożegnania w szatni;
  • pomóż dziecku rozebrać się, pocałuj je i wyjdź.
• Nie straszyć dziecka przedszkolem.
• Nie zabierać dziecka do domu, kiedy płacze przy rozstaniu, jeśli zrobisz to choć jeden raz, będzie wiedziało, że łzami można wszystko wymusić.
• Jeśli dziecko przy pożegnaniu płacze, postaraj się, żeby przez kilka dni odprowadzał je do przedszkola tata, rozstania z ojcem są mniej bolesne.
• Nie wymuszać na dziecku, żeby zaraz po przyjściu do domu opowiadało, co wydarzyło się w przedszkolu, to powoduje niepotrzebny stres.
• Pamiętaj - żegnaj i witaj swoje dziecko zawsze uśmiechem.

 

Rozwój dziecka dokonuje się w kontekście środowiskowym. Pierwszym i przez długi czas jedynym środowiskiem, w którym wzrasta i rozwija się dziecko, jest jego rodzina. Gdy dziecko kończy 3 rok życia, wpływy rodziny zostają uzupełnione wpływami przedszkola. Aby przedszkole mogło wypełniać stawiane przed nim zadania, konieczne jest dobre przystosowanie dziecka do tego środowiska.

Każda zmiana w życiu człowieka przynosi ze sobą przeżycia ciekawe, radosne,

pożądane, ale czasami też bolesne i trudne. Takim ważnym momentem w życiu

dziecka jest z pewnością przekroczenie po raz pierwszy progu przedszkola.

Wiele matek oddających swoje dzieci po raz pierwszy do przedszkola przeżywa

różnego rodzaju niepokoje i obawy, zauważa zmiany w zachowaniu dzieci,

ale nie wie jak przyjść im z pomocą. Przedszkole jako profesjonalne środowisko

wychowawcze może udzielić rodzinie wychowanka wsparcia. Niezwykle korzystnym rozwiązaniem jest zapobieganie trudnościom w procesie adaptacji. Zadaniem przedszkola jest włączenie rodziny poprzez odpowiednie jej przygotowanie do udzielenia wsparcia i pomocy dziecku w jego adaptacji do nowego środowiska społecznego.

Trudności w przystosowaniu się dzieci trzyletnich do przedszkola mają różny

stopień nasilenia i różny czas trwania. Wiążą się one z zagrożeniem poczucia bezpieczeństwa, któremu towarzyszy lęk, niepokój przed samotnością, z brakiem oparcia w osobach bliskich, przytłaczającą ilością nowych bodźców, niemożnością sprostania trudnym sytuacjom. Trzylatek nie wie jeszcze, że może to wszystko otrzymać od innych osób.

Potrzebny jest dziecku czas i doświadczenia, aby uporać się z tym problemem.

Jeżeli dziecko ma swoją ulubioną rzecz i zabierze ją do przedszkola to udaje

się w ten sposób zmniejszyć stres i cierpienie jakiemu ono podlega.

Akceptacja przez dziecko nowej rzeczywistości przedszkolnej zależy w pewnej

mierze od akceptacji i pozytywnego nastawienia rodziców. Jeśli rodzice akceptują

wychowawców, ich metody pracy i samo przedszkole, to zwiększa się akceptacja

nowej sytuacji przez dzieci.

Dziecko musi przystosować się do:

- warunków nowego otoczenia i wymagań związanych ze sposobem korzystania

z urządzeń i wyposażenia,

- nauczycielki i innych pracowników,

- przebywania w licznej grupie rówieśników,

- wymagań stawianych w zakresie czynności samoobsługowych,

- nowego trybu życia, nowego rozkładu dnia,

- innej niż w rodzinie pozycji społecznej, w przedszkolu jest jednym z wielu, co

ogranicza możliwość kontaktów z nauczycielką co prowadzi do poczucia niepewności

i osamotnienia.

Złagodzenie trudności dzieci trzyletnich w przystosowaniu się do przedszkola

wymaga:

- wzbogacenia pozytywnych doświadczeń i kontaktów z dorosłymi i rówieśnikami

w środowisku rodzinnym, a tym samym zmniejszenie zależności emocjonalnej

dziecka od rodziców. Rozwijania jego samodzielności, szczególnie w zakresie czynności samoobsługowych,

- zapewnienia w pierwszym kontakcie dzieci z przedszkolem takich sytuacji,

które dostarczyłyby pozytywnych doświadczeń i przeżyć,

- złagodzenie ograniczeń i wymagań w celu dostosowania ich do poziomu możliwości dzieci i ich potrzeb.

Dlatego tak ważną sprawą jest wstępna adaptacja dziecka do warunków

przedszkola. Szczególnie ważne jest też przygotowanie placówki na przyjęcie

dzieci trzyletnich. Wymaga to kompleksowego zaplanowania prac przygotowawczych z uwzględnieniem udziału wszystkich pracowników placówki oraz rodziców.

 

Proces adaptacji przynieść może korzyści zarówno dziecku, rodzicom jak i

przedszkolu. Jest to dobry moment rozpoczęcia współpracy pedagogicznej z rodzicami, ponieważ w większości przejawiają oni zainteresowanie tym, co się będzie działo z ich dzieckiem w przedszkolu.

Dziecko – poznaje nowe otoczenie w poczuciu bezpieczeństwa. Nieznane

dziecku środowisko powoli staje się bardziej przyjazne. Poznaje rówieśników, nauczycielkę, woźną, pomieszczenia, sposób korzystania z wielu urządzeń, uczy się reagować na wiele sytuacji. Rodzice pełnią tutaj rolę instruktorów lub obserwatorów, wprowadzając indywidualnie dziecko w nowe otoczenie. Bardzo ważną sprawą jest zdobycie przez wychowanków informacji niezbędnych do ich funkcjonowania w przedszkolu np. poznanie swojego znaczka, którym dziecko będzie się posługiwało w różnych sytuacjach.

Rodzice – mają możliwość wyjaśnienia swoich wątpliwości, zastrzeżeń, otrzymują wskazania w postaci ustnej od nauczyciela oraz w postaci ulotki – jak przygotować dziecko do zmiany, co w rezultacie też korzystnie wpływa na stosunki w rodzinie. Rodzice poznają nauczyciela daje im to poczucie pewności, że oddają dziecko w dobre ręce. Mają możliwość obserwowania zachowań swojego dziecka na tle grupy. Jest to dla nich niepowtarzalna okazja bliższego poznania wielu aspektów rozwoju swojego dziecka i możliwość konsultowania z nauczycielami swoich obserwacji. Waga tych kontaktów wydaje się być znacząca dla pedagogizacji środowiska rodzinnego wychowanka.

Przedszkole – uzyskuje informację zwrotną o oczekiwaniach rodziców, ma możliwość spokojnego przeanalizowania ich wniosków, nauczycielki zaś bliżej

mogą poznać środowisko rodzinne przyszłego wychowanka. Organizowanie kontaktów przedszkola z rodziną ma na celu ujednolicenie oddziaływań i uniknięcie sprzecznych wpływów oraz niesienie pomocy rodzinie w kierowaniu rozwojem dziecka. Działania te tworzą w obu środowiskach pewien poziom akceptacji dla siebie, zaufania, z czego korzyść bezpośrednio odnosi dziecko, tworzy się wokół niego klimat wychowawczy, klimat zrozumienia dla jego trudności w wypełnianiu nowej roli.

Program adaptacyjny przeznaczony jest dla dzieci nowo przyjmowanych do przedszkola oraz ich rodziców lub opiekunów. Ma on na celu ułatwienie dzieciom wejścia w nowe dla nich środowisko, z którym spotykają się niejednokrotnie po raz pierwszy. Jest to nowe doświadczenie dla dzieci i ich rodziców.

Adaptacja ma olbrzymie znaczenie, ponieważ jest to mechanizm, z którego korzystamy przez całe życie. Dziecko przystosowując się do przedszkola ma do opanowania wiele złożonych zadań. Dlatego musimy dzieciom w tym pomóc.

W łagodzeniu trudności adaptacyjnych dzieci ważną rolę spełniają kontakty z rodzicami. Rola rodziców nie może sprowadzać się do biernej obserwacji zabaw dzieci i działań nauczycielki. Warunkiem pobytu z dzieckiem jest aktywne uczestnictwo we wszystkich czynnościach dnia. W ten sposób rodzice zdobywają wiedzę o możliwościach swoich dzieci, o tym jak reagują na różne sytuacje, z czym mają problem. Trzylatki mają spore kłopoty z czynnościami samoobsługowymi. Zadaniem rodziców jest pomoc w ich opanowaniu i wówczas jedno zadanie będą miały za sobą. Pozostanie pomoc dzieciom w akceptacji norm społecznych i współżycia w grupie.

Cele wynikające ze spotkań adaptacyjnych:

Dzieci:

• Wiedzą, jak wygląda przedszkole: sala, szatnia, łazienka, plac zabaw.
• Zyskają czas na poznanie „swojej” pani.
• Mają możliwość poznania placówki razem z rodzicami (osobami, przy których czują się bezpiecznie).
• Mają możliwość odczuć, że w przedszkolu są ważne i kochane (zmniejszy to
• ich lęk przed rozstaniem z rodzicami).
• Unikną drastycznej rozłąki z rodzicami i sytuacji, w której są nagle same w
• obcym nieznanym środowisku.

Rodzice:

• Zwrócenie uwagi na ważną i znaczącą rolę, jaką pełnią w momencie kontaktu dziecka z przedszkolem.
• Mogą uzgodnić z nauczycielem swoje propozycje, potrzeby, oczekiwania.
• Mogą opowiedzieć nauczycielowi o swoim dziecku (wspólnie omawiając ich
• odpowiedzi zawarte w ankiecie).
• Mają możliwość zapoznać się z rozkładem dnia w przedszkolu (mogą przygotować swoje dziecko w domu do pór posiłków, snu itd.).
• Poznają warunki, w jakich będzie przebywało ich dziecko (wygląd pomieszczeń, wyposażenie placówki).

Nauczyciele:

• Nawiążą bliski kontakt z dziećmi i rodzicami.
• Poznają ich oczekiwania i propozycje.
• Zwrócą uwagę na indywidualne potrzeby dzieci.
• Zapoznają się z relacją rodziców dotyczącą sposobu zachowania się dziecka

w domu, nawyków żywieniowych, upodobań itd.

• Unikną chaosu wynikającego z nieznajomości dzieci i rodziców.
• Zyskają czas na przygotowanie do zajęć integrujących grupę już od pierwszych dni września (znają poszczególne dzieci, ich sposób zachowania i reakcji, dzieci znają już swoich kolegów).
• Zaproponują dzieciom już od pierwszego dnia interesujące zabawy, przez co podtrzymują ich chęć do przybywania w przedszkolu.

 

Każde dziecko ma indywidualną drogę rozwojową, każde musi przejść przez okres adaptacji w nowym środowisku. To od nas dorosłych w dużej zależy, jak długo on będzie trwał. Wszyscy chcemy, aby wychowywane przez nas dzieci były radosne i wesołe, mądre i dobre, kochane i kochające. Pragniemy, aby „wystartowały” w życie z możliwie pełnym powodzeniem – zaradne i odważne, życzliwe i uczynne.

Dlatego też tak bardzo liczy się współpraca rodziców z  nauczycielem.

 

LITERATURA

1. Bronisławska M., Uśmiech ma twarz dziecka, Wychowanie w Przedszkolu, nr 7, 2001.

2. Gruszczyk-Kolczyńska E., Kłopoty adaptacyjne dzieci do przedszkola i jak można im zaradzić, RABE – Edukacja w przedszkolu, 1998.

3. Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Płaczę i rozpaczam, gdy muszę iść do przedszkola – o kłopotach adaptacyjnych dzieci i o tym w jaki sposób można je zmniejszyć, Wychowanie w przedszkolu, nr 10, 2000.

4. Kaiper M., Przedszkole bliżej domu, Wychowanie w przedszkolu, nr 2, 1984.
5. Kąkol M., Z badań nad warunkami adaptacji dzieci trzyletnich do przedszkola, Wychowanie w przedszkolu, nr 2, 1988.

6. Lubowiecka J., Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola, WSiP, W-wa, 2000.

7. Lubowiecka J., Trzylatek w przedszkolu. Współpraca rodziców i nauczycieli, Wychowanie w przedszkolu, nr 10, 1993.

8. Polańczyk A., Jak pomóc dziecku przekroczyć próg przedszkola? RABE – Management w przedszkolu, Wrzesień 2000.

9. Sochaczewska G., Adaptacja najmłodszych dzieci do przedszkola w świetle badań własnych, Wychowanie w przedszkolu, nr 7-8, 1985.

10. Sochaczewska G., Czynniki warunkujące przystosowanie dziecka do przedszkola, Studia Pedagogiczne, t. 48, 1985.

11. Szczecin, ODN, Adaptacja dziecka do przedszkola i szkoły, 1990.